Sự yên bình sau lời tuyên bố của mợ Hai không kéo dài được lâu. Một tuần sau, quan huyện từ tỉnh gửi công văn về làng, lệnh cho trưởng làng “đưa kẻ phản phủ Trần ra đối chất”. Lý trưởng run rẩy cầm lệnh, nửa đêm gõ cửa nhà từ đường.

Nhàn ra mở. Gương mặt nó tái xanh khi thấy ánh đèn lồng đỏ lấp ló sau bóng ông lý.

“Chị... có chuyện rồi.”

Mợ Hai bước ra, áo nâu gọn ghẽ, búi tóc cài trâm gỗ mộc. Không còn vẻ mợ lớn, nhưng vẫn toát ra thứ uy nghi không thể giấu.

“Ông lý muốn gì?”

Lý trưởng lí nhí:

“Quan lớn ở tỉnh muốn gặp mợ để làm rõ... việc rời khỏi phủ không báo quan với việc... giữ con hầu làm nhân tình, là không hợp đạo lý.”

Mợ Hai nhìn thẳng ông, rồi khẽ gật đầu:

“Tui sẽ đi. Nhưng chỉ một mình.”

______________

Nhàn níu lấy tay nàng trong lúc sửa soạn:

“Chị đừng đi. Họ sẽ nhốt chị. Họ sẽ ép chị trở về phủ…”

Mợ Hai cúi xuống, hai tay nâng mặt nó lên, dịu dàng lạ lùng:

“Chị đi để bảo vệ em. Nếu mình cứ trốn, họ sẽ mãi dùng em để ép chị. Nhưng nếu chị đối diện được, thì chúng ta sẽ được sống một cách đường hoàng.”

Nhàn khóc không thành tiếng. Lần đầu tiên, nó muốn được mạnh mẽ thay mợ. Nhưng tay nó chỉ biết nắm chặt, mắt chỉ biết dõi theo bóng áo nâu nhạt dần sau cổng làng.

__________________

Trên công đường huyện, mợ Hai không quỳ. Nàng đứng giữa sân, đầu ngẩng cao, ánh mắt lạnh như sương sớm.

Quan huyện nheo mắt:

“Mợ biết mình phạm điều gì không?”

Mợ Hai đáp:

“Tôi không làm gì sai. Tôi chỉ yêu một người là sai sao?.”

“Người đó là con hầu. Là gái thấp tiện. Mợ là danh gia khuê nữ, sao lại tự hạ thấp bản thân mình?”

Nàng cười nhẹ, không mỉa mai, không thách thức mà là nụ cười của người đã hiểu rõ điều mình tin.

“Vì cô ấy cho tôi cảm giác mà quyền lực hay tiền bạc chưa bao giờ cho được. Được làm người.”

_________________

Phủ Trần gửi người đến. Một vị quan Tây đi cùng, rõ ràng là hôn phu cũ mà gia đình sắp đặt. Hắn liếc nàng, rồi buông giọng mỉa mai bằng tiếng Pháp:

“Cô từng là viên ngọc. Giờ chỉ là hạt cát.”

Mợ Hai trả lời bằng tiếng Pháp tròn trịa:

“Ngọc cũng có lúc vỡ, nhưng cát có thể bay tự do.”

—

Sau buổi xét xử kéo dài, quan huyện không thể kết tội nàng. Không trộm cắp, không phản quốc, không giết người. Chỉ có... một tình yêu không hợp luân thường.

Cuối cùng, ông buộc phải tuyên bố:

“Mợ Hai không bị xử phạt, nhưng bị khai trừ khỏi mọi hộ tịch thành thị. Không được mang họ Trần. Không được thừa kế đất đai.”

Nàng chỉ cười: “Tôi chưa từng cần đến.”

—

Khi mợ Hai về đến làng, trời sập tối. Nhàn chạy ra tận đầu ngõ, nước mắt ràn rụa, không nói được một lời nào ngoài cái ôm siết nghẹn.

“Chị về rồi,” mợ thì thầm.

“Em tưởng không còn thấy chị nữa…”

“Chị hứa rồi. Chừng nào em còn chờ, chị sẽ về.”

—

Người trong làng đêm đó thắp đèn suốt ngõ. Không ai bảo ai, nhưng tất cả đều đứng chờ nàng đi qua. Có người lặng lẽ dúi vào tay Nhàn túi gạo. Có đứa trẻ chạy theo hét lớn: “Mợ Hai gan lắm!”

Mợ Hai dừng chân giữa ngã ba, nắm tay Nhàn thật chặt.

Từ hôm nay, nàng không còn là mợ Hai phủ Trần.

Nàng chỉ là một người đàn bà đứng giữa làng, bên người mình yêu, và ngẩng đầu sống.